■شهرداری تبریز،میراث فرهنگی و آموزش و پرورش برای باز زنده سازی ورفع خطر ویرانی این ابنیه تاریخی سریعا اقدام کنند.
■مسافرخانه مخروبه خاقانی بهترین محل برای تبدیل به میهمان سرای گردشگری است.
آثار ارزشمند تاریخی دوره های ترکمانان،صفویه و قاجار در کهن شهر تبریز که ۹ بار پیشینه پایتختی امپراتورهای آسیایی،ایرانی و محلی را دارد بعد از انقلاب در گوشه و کنار این شهر مهم تاریخی به حال خود رها شده و یکی پس از دیگری در حال از بین رفتن و زوال تدریجی هستند. یکی از این آثار ارزشمند تاریخی ،کاروانسرا و مسافرخانه و مدرسه موسوم به خاقانی دروسط غربی محله قدیمی 《حیدر تکیه سی》واقع شده است.
که اخیرا این محله از سوی شهرداری مناطق ۸ تاریخی و منطقه ۱۰ تا اندازه ای کف سازی و رنگ آمیزی شده و برخی ابنیه های تاریخی آن نیز با مشارکت مالکان و بهره برداران کنونی نیز جسته و گریخته با مصالح سنتی میراث بازسازی شده است.
این بناهای قدیمی و تاریخی مربوط به دوره های ترکمانان، صفویان، و قاجارها بوده است و این محله بیش از ۷۰۰ متر بازسازی و کف سازی شده است. و ۶۴ قطعه تجاری و ابنیه قدیمی در مسیر دیده میشود. مجموعه میهمان سرا وکاروان سرا خاقانی در بخش غربی این محله قرار دارد و یک مدرسه مخروبه که قبلا در مالکیت آموزش و فرهنگ وقت بود هنوز آثارش باقی است. و قسمت شرقی مجموعه ی خاقانی مشرف به حیدر تکیه سی دارای طبقه ی زیرین، محل بستن اشتران و اسبان و نگهداری بار تجار بوده و طبقه ی فوقانی آن نیز مسافر خانه ی خاقانی بوده است. بر اساس مشاهدات میدانی و اظهارات مطلعین ، هم اکنون به دلیل اختلافات شهرداری تبریز و میراث فرهنگی آذربایجان شرقی و آموزش و پرورش این مجموعه به حال خود رها شده و به محل نگهداری حیوانات تبدیل شده است و نیاز فوری به احیا و بازسازی و بهره برداری با کاربری های گردشگری دارد.و باید سریعا از نابودی آن ممانعت بعمل آورد و طرح های کارشناسی احیا و مرمت آن را با اختصاص بودجه های لازم فراهم آورد و به نگرانی دوستداران میراث ایرانی و افکار عمومی پایان داد. 《حیدر تکیه سی》 یا تکیه حیدر بر اساس شواهد تاریخی محله ای ۶۰۰ ساله است که در زمان حکومت 《اوزون حسن》 در تبریز از رونق خاصی برخوردار بوده است،و تجار و بازرگانان ایرانی و خارجی در سفر به تبریز و تجارت در بازار بزرگ شرق در مسافرخانه ها و کاروان سراهای اطراف این تکیه بیتوته می کردند.و پل قدیمی و مشهور《 قاری کورپوسی》هم دوسمت بازار و خیابان خاقانی و میدان مشق 《دانشسرای کنونی》 را به محلات حیدر تکیه سی و سرخاب وصل می کرد. رودخانه زیبا و پر آب میدان چایی وقت نیز از وسط این محلات می گذشت. حیدر تکیه سی از سمت قاری کورپوسی به 《قویون میدانی》 یا میدان گوسفند ،از طرف شمال به محله ی قدیمی سرخاب از طرف جنوب هم به 《باغمیشه قاپوسی》و دارالسلطنه ایران و از سمت غرب نیز به میدان صاحب الامر وصل میشود .در محله ی تجاری -تاریخی 《حیدر تکیه سی》 بناهای زیادی متعلق به قائم مقام فراهانی که امروزه بوستان قائم مقام در آن احداث شده و همچنین خانه قدیمی قائم مقام و مدرسه قدیمی سروش هم دیده می شود. و در سمت شرقی نیز《 یخچال دربندی》 ابتدای خیابان ششگلان تبریز است. در ضلع جنوبی حیدر تکیه سی ،خانه ی تاریخی بازسازی شده شهید ثقة اللاسلام و چند خانه قدیمی باز سازی نشده و در قسمت شمال غربی نیز خانه ی 《شربت اوغلی 》واقع شده است. چند کاروان سرای تاریخی و مسافر خانه هایی از دوره ی صفویه و قاجاریه در این محل دیده میشود و هم اکنون با کف سازی حیدر تکیه سی این محل بیشتر تجاری و خدماتی و به بازارچه خرید و فروش مصالح فرش دستباف تبریز و هریس تبدیل شده است.کارشناسان می گویند:یکی از رویکردهای علمی و عملی در مرمت، باززندهسازی و تعریف کاربریهای جدید برای بناهایی است که دیگر امکان ایفای نقش های گذشته مثل کاروانسراو یخچال را ندارند. اگرچه حفظ کاربری اصیل بنا بهترین گزینه به شمار میآید، اما در مواردی که این موضوع با شرایط زندگی معاصر سازگار نیست، انتخاب کاربریهای متناسب با نیازهای محیط پیرامونی میتواند زمینه بازگشت بنا به چرخه زندگی و استفاده عمومی و رونق اقتصادی را فراهم آورد.
مرمت و باز سازی اصولی همچنین تأثیرات اقتصادی قابل توجهی دارد. رونق گردشگری فرهنگی در نتیجه مرمت اصولی، موجب افزایش اشتغال در حوزههای خدماتی، صنایعدستی و گردشگری میشود. نمونههای موفقی همچون بناهای تاریخی در داخل مجموعه بزرگ بازار تبریز نشان میدهد که مرمت علمی و پایدار آنها به همت تلاشگران میراث فرهنگی چگونه توانسته در جذب گردشگران داخلی و خارجی نقش مؤثری ایفا کند.
در نهایت، مرمت بناهای تاریخی صرفاً اقدامی فنی محسوب نشده وبلکه پلی میان گذشته، حال و آینده تلقی میشود و حفاظت از این میراث به معنای پاسداری از هویت ایرانی و معرفی آن به دوستداران و گردشگران داخلی و خارجی است.
نوشته شده توسط:دکتر محمد فرجپور باسمنجی -عضو خانه توسعه آذربایجان
