■ وزن اقتصادی آذربایجان را دانسته ندانسته کم نکنید.
اطلاعات منتشره مرکز آمار ایران در سال 1399 ه. ش نشان می دهد درصد تولید ناخالص استانهای ایران حالت رقابت به خود گرفته و استانهای دارای معادن طبیعی و صنعتی و تجاری در رتبه های برتر قرار گرفته اند. بر اساس این آمار آذربایجان شرقی با تولید 3.5 درصد تولید ناخالص داخلی کشور در رتبه هفتم قرار گرفته است. این رقم در تهران، خوزستان، بوشهر، اصفهان، خراسان رضوی و فارس رتبه های بالایی است. طوری که تولید ناخالص استان خوزستان چهار برابر و اصفهان دو برابر آذربایجان شرقی است. استان هایی که در بالا به ترتیب آورده شده از نظر تولید ناخالص داخلی، استان های اول تا ششم در این جدول قرار گرفتند.شنیدنی و تعجب اینجاست که اخیرا در ویکی پدیا فهرست استانهای ایران بر پایه توسعه انسانی که پایه هر نوع توسعه بوده منتشر شد.بر این اساس ۶ استان در رشد انسانی بسیار بالا دیده می‌شود.۶ استان دیگر در رشد انسانی بالا جای گرفتند.که هیچ یک از استانهای ترک نشین در این دو فهرست جایی ندارند.استانهای آذربایجان شرقی در رشد بر پایه توسعه انسانی ۱۷ همدان ۲۲ زنجان ۲۳ اردبیل ۲۵ و آذربایجان غربی در ۲۶ یعنی میانگین پایین تا قعر جدول قرار گرفته اند. از سویی دیگر تحقیق منتشره در گروه اقتصاد دانشگاه سیستان و بلوچستان در مقوله سنجش رفاه استانهای کشور نشان می دهد وضعیت رفاهی آذربایجان شرقی در رده ی میانگین کشوری است. در این پژوهش از روش ارزیابی رفاه اجتماعی استانها از شاخص کاردینالی سن و کشش تابع رفاه اجتماعی نسبت به برابری و کارآیی استفاده شده است. یافته های این تحقیق دانشگاهی نشان می دهد که بیشترین سطح رفاه در استانهای ایران مربوط به استانهای تهران، بوشهر و مرکزی است.
در این تحقیق اصفهان، خراسان رضوی، قزوین، البرز، یزد و کرمان موقعیت خوبی دارند. آذربایجان شرقی نزدیک جدول میانه های استانی قرارگرفته است و استانهای سیستان و بلوچستان، کردستان، کهگیلویه و بویر احمد، لرستان، کرمانشاه، ایلام و آذربایجان غربی دارای کمترین سطح رفاهی در کشور هستند .
از سویی دیگر ارزیابی و تحلیل شاخص های توسعه انسانی در مناطق شهری که در دانشگاه حکیم سبزواری انجام شده و در آن هدف از توسعه انسانی ایجاد محیطی توانمند برای مردم در جهت برخورداری از زندگی طولانی تر، سالم تر، و خلاقانه تر اعلام شده است، مناطق شهری استان های تهران، اصفهان و قزوین مطلوب ترین وضعیت شاخص توسعه انسانی برآورد شده است. متاسفانه نتایج این تحقیق نشان می دهد که نامطلوب ترین وضعیت این شاخص ها در توسعه انسانی مناطق شهری مربوط به استان های سیستان و بلوچستان، کردستان و آذربایجان غربی است که قاطبه جمعیت آنها را اقوام سخت کوش بلوچ، کرد و ترک تشکیل می دهد، یعنی به زبان ساده مناطق شهری غرب آذربایجان در بین 31 استان کشور رتبه ی 28ام عقب ماندگی مناطق شهری ایران را در شاخص های توسعه انسانی به خود اختصاص داده است .
همچنین در تحقیقی مستند و مستدل در گروه اقتصاد دانشگاه اهواز برآورد شاخص توسعه ی انسانی استانهای ایران و بررسی تاثیر آن در رشد اقتصادی با استفاده از منطق فازی نیز در فصلنامه بررسی های اقتصادی – دوره هفدهم – نشان می دهد در شاخص توسعه ی انسانی، بهداشت و سلامتی، آموزش و رفاه اجتماعی باز هم وضعیت آذربایجان قابل قبول نیست و بر اساس این شاخص توسعه ی و اجزای آن که معمولا هر 5 سال منتشر می شود آذربایجان شرقی در سال 1385 در رتبه ی هفتم قرار گرفته است. آذربایجان غربی در رتبه 24 و اردبیل در رتبه 17ام و زنجان در رتبه ی 12 ام جای دارد. همین شاخص ها ی توسعه استانهای ایران 5سال بعد یعنی در سال 1390 نشان می دهد استان مهم آذربایجان شرقی با ۵ پله سقوط نسبت به سال 85 در رده ی دوازدهم کشوری قرارگرفته و در سال 95 نیز همین رده ی دوازدهمی را حفظ کرده است . متاسفانه در این شاخص های توسعه ی بر طبق پارامترهای ذکر شده فوق آذربایجان شرقی ما از استان هایی همچون یزد، سمنان و قزوین نیز عقب مانده تر است .
یک گزارش دانشگاهی در باره بررسی کیفیت زندگی شهری که بطور مشترک در گروه های علمی علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور تهران و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز منتشر شد در تعیین شاخص های بررسی و سنجش کیفیت زندگی باز هم استانهای اصفهان، یزد، فارس و تهران در رتبه های برتر کشوری قرار گرفته اند.
در این تحقیق مسایلی چون محیط زیست، فرصت های سبک زندگی، اشتغال، بازنشستگی، تنوع فرهنگی، مکان های تفریحی و تجاری و دستیابی به مسکن و بهداشت عمومی نیز مورد توجه قرار گرفته است .استان های آذربایجان شرقی در کیفیت زندگی شاخص های فوق الاشاره، رتبه نهم، آذربایجان غربی رتبه هجدهم و استان اردبیل نیز در رتبه ی بیستم قرار گرفته است .
گزارش مستند دیگر منتشره از سوی وزارت کار و رفاه اجتماعی با عنوان "پایش فقر در سال 1399 " نشان می هد که در رتبه بندی استانها در نرخ محرومیت در سال 99 آذربایجان شرقی در بین 31 استان کشور رتبه ی یازدهم، استان اردبیل در رتبه هیجدهم و آذربایجان غربی در رتبه بیست و ششم قرار گرفته است .قصور بانک های خصوصی استانهای شمالغرب کشور در تجهیز و تخصیص منابع مالی مردم و بنگاههای اقتصادی پایین تر از ۴ درصد وعقب ماندگی در صنعت حمل ونقل و جابجایی مسافر با ناوگان استاندارد ؛ گردش ناچیز حدود ۱۰ درصدی ده هزار میلیاردتومانی مس سونگون در منطقه؛سهم ناچیز ۲ درصدی معدن در اقتصاد محلی ؛سهم غیر قابل قبول استانهای شمالغرب از وام های کلان دولتی و تسهیلات ارزان ؛حضور نه چندان موفق کالا و خدمات تولیدی صنایع آذربایجان در بازار مصرف کشورهای همسایه،روانی ۲۸ رودخانه مرزی و برداشت جزئی از حقابه ،و حتی نمود ضعیف نماینده گان در کمیسیون های مجلس و دهها مورد مشابه قصوری است که گریبان اقتصاد و توسعه منطقه را گرفته است.
با این وصف، شاخص های توسعه در ابعاد انسانی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، آموزش، رفاه و بهداشت در استانهای آذربایجان نسبت به برخی از استانهای مرکزی، جنوبی و شمالی وضعیت قابل قبولی ندارد و هرسال نسبت به سال گذشته شاهد افت این شاخص ها در ابعاد مختلف هستیم. آذربایجانی که روزگاری نه چندان دور مهم ترین و پیشرفته ترین منطقه ی ایران به شمار میرفت و بیش از پنجاه درصد تجارت و بازرگانی و نمادهای فرهنگی و تمدنی و آموزشی در این منطقه ی مهم جغرافیای ایران قرار داشت، امروزه به دلایل مختلف از جمله افول مدیران تاثیرگذار در سطح ملی، عدم توجه به جانشین پروری در حوزه ی مدیریت ها، دو زبانه بودن و اعمال سیاست های تبعیضی، بی توجهی وزارت خانه ها و سازمان های کشوری، حاکم شدن مدیران غیر بومی و کوتوله و نبود انگیزه های کار و تلاش مضاعف و شیوع اپیدمی رخوت و سستی بیشتر در بدنه های اداری و سازمانی، همه و همه در تشدید عقب ماندگی ها و کاهش وزن و قدرت چانه زنی و اخذ اعتبارات ملی خود را نشان می دهد.
بد نیست خوانندگان محترم این یادداشت مستحضر باشند، آذربایجان که به دلیل همجواری با کشور های قفقاز، عربی، ترک و نزدیکی به اروپا و قلب ورود به جهان متمدن و پیشرفته قرار گرفته است باید در توسعه کریدور های بین المللی و ارتباطی و ایجاد شاهراه های مواصلاتی در رتبه اول کشوری قرار گرفته باشد، تاسف بار نه تنها در میانگین کشوری از این نظر قرار نگرفته بلکه در رتبه های بسیار پایین در این حوزه های مواصلاتی و ارتباطی قرار گرفته است و نمود عینی آن ساخت و افتتاح 33 درصد اتوبان ها و شاهراه های ارتباطی در استان اصفهان است و سهم استان آذربایجان غربی در این حوزه با توجه به قرار گرفتن در گلوگاه بین المللی ورود و خروج کالا و مسافر به کشور سهم یک درصدی است که بررسی بیشتر این نا برابری و نا عدالتی در شاخص های توسعه نیازمند ریشه یابی های علمی و عینی و تحرک دانشگا ها، اتاق های بازرگانی، استانداران و نمایندگان آذربایجان در مجلس شورای اسلامی است .
نوشته شده توسط:دکتر محمد فرج پور باسمنجی
