بناب در نفشه های تاریخی باقی مانده ازگذشته به صورت نوشتاری لاتینی Binabوبه نوشتاری عربی بیناب نوشته شده است که به معنی (Bin)=هزار و(ab)=خانه میر باشد.
طبق تاریخ و سندهای ثبت شده و کتیبه ها می توان گفت حدود2800سال قبل اقوام ماننایی در بناب زندگی می کردند و حدود2500 سال پیش اقوام بون میزیستند که طبق اسنادنام این شهرBunabبوده و معنی آن خانه ومسکن ترکان بون می باشد.در کنار این اسناد احتمالاتی وجود دارد که اقوام دیگری نیز در این شهر سکونت داشتند،به عنوان مثال منطقه ای به نام لالابی در بناب وجود داردکه احتمال می رود مسکن همان قوم لولوبی است.
لولوبیان:
در منابع باستانی اوایل هزاره سوم ق.م به ناملولوبیان بر می خورید لولوبیان ذر منطقه ای که شامل نواحیشمال شرق بستر رود "دیاله"تا دریاچه ی ارومیه و از آنجا به طرف شرق تا حوالی قزوین و قم وهمدان بود می زیستند.کوته مهر که نام یکی از روستاهای بناب است احتمال می دهند مسکن اقوام کوتی یاگوتی ها بوده باشد
گوتیان:
گوتیان در 2500سال پیس از میلاد همزمان با لولوبیان در نئاحی شمال شرقی آنان اقئام گوتی می زیستند در منبع هزاردوم و سوم پیش از میلاد نام کوتی یا گوتی به نام قومی طلاقی می شودکه در نواحی آذربایجان و شرق کردستان می زیستند .منطقه ای نیز وجود دارد به نام خون دولان که احتمال داده می شود محل اسکان قوم خون(امپراتوری هون)بوده است .
هون:
در افسانه اغوز خان چنین نوشته شده است او از اطراف شیردان حرکت کردو وقتی به اطراف مغان می آمد موسم بهار بود. از آنجا که هوای نمگین بود اوماندن در این منطقه را مناسب ندانست و به منطقه ی ییلاقی و کوهستانی رفت و به این طریق مناطق آلاداغ واندبوردرا تصرف خود در آورد .
قدیمی ترین محل استقرار دوران قبل اسلام که در منابع تاریخی به بناب اشاره شده است شهر باستانی سوبی می باشد در حدود 300سال قبل برای اولین بار در کتیبه ی شاراگون دوم در طی حمله ی او به این مناطق ذکر گردیده است.
طبق مقاله ی آقای حسن کاظمی نژند به نام پیشینه بناب در قبل اسلام که در وبلاگ خود انتشار کرده است به این شکل است:شهر سوبی را اگر بخواهیم ذر وضعیت کنونی موقعیت یابی کنیم باید به برسی تپه های باستانی بناب در دوره ی هزاراول قبل از میلاد بپردازیم.از مهمترین تپه هایی که می توان جهت برسی پیشنهاد داد تپه باستانی قره تپه ی سوپی قان می باشد.سوبی نام شهرولفظ قان در زبان ترکی به معنی زمین است.
در دوره ماننایی نام یکی از ایالت این حکومت اوئیش دیش بوده است که این نام نیز می توان با نام های یکی از محلات وروستاهای بناب از جمله محله گزاوش وروستاهای بالااوئیش و دوش مفایسه کرد.
در دوره اسلام در اوایل دوران اسلامی با نام بناب برخورد نمی نمایید تا دوره ی سلجوقی که نام بناب به صورت بناجون آمده است (کتاب نذهه القلوب)بیشترین آثار بناب متاستفانه در دو دهه ی فبل مرد تخریب قرار گرفته شده است با توجه به اسامی از این بنا ها و با توجه به گفته های مردم و ریش سفیدان این شهر گفته می شود در بناب 40کاروانسرا. 40مسجد. چند حمام تاریخی و تعداد زیادی گبوتر خانه و تعدادی آسیابوبناهای عام المنفعه وجود داشته است متاسفانه اکثر این بناها توسط شهرداران وقت تخریب کردیده است.
از مهمترین این بناها می توان کاروانسرای ممقانی(حاج علی کاروانسراسی)را نام برد که جزو آثار ملی ثبت شده و توسط شهردار وقت این بنای تاریخی را ویران کردندو هم اکنون باقی مانده ی این اثر تاریخی بیش از 100عکس است.
در دوره ی صفویه آثارزیادی در شهر بناب ساخته شده است وبناب به عنوان یکی از مهمترین شهر های دوران صفویه به شمار می رفت و مهمترین دلیل اهمیت بناب در دوره ی صفویه را می توان از حضور شاه اسماعیل در بناب ذکر نمود .
ایشان برای مدتی نا مشخص در بناب ساکن شده اند وگمان می رودکه نام گذاری مسجد تاریخی اسماعیل بیگ به خاطر ایشان بوده است.
در دوره ی قاجاریه به نام بناب بیشتر بر می خوریم آن هم بعد از حمله شیخ عبدالله کرد به آذربایجان و به خصوص بناب و شکست نیروهای این فرد با مشارکت مردم بناب و با رشادت های حاج علی قاضی بناب نام شهر بناب به وفور در منابع و اسناد دوره ی قاجار ذکر گردیده است.
در خصوص جمعیت شهر بناب(کتاب روزنه ی تاریخ)آمده است :در سفر مظفر الدین شاه به این شهر در سال1305 ه.ق بعد از بازدید بناب گفته است که جمعیت این شهر حدود800 خانوار بوده است که با تقریب احتمالی 5نفر برای هر خانه جمعیتی بالغ بر40000نفرمی شود.
نوشته شده توسط: ابراهیم خلیل زاده
